American Gods door Neil Gaiman
Eerste versie verschenen in 2001, daarna opnieuw verschenen als een 10th anniversary uitgave, welke in 2017 ook in het Nederlands beschikbaar werd.
Neil Richard Gaiman is een Engelse auteur uit 1960 die, onder andere, bekend is om zijn verhalen uit de genres sciencefiction, fantasy, horror en comics. Eerder genomineerde verhalen zijn Good Omens (1990), Neverwhere (1996) en Stardust (1999). Zijn werk ontving meerdere awards waarbij American Gods werd bekroond met de Bram Stoker-, Hugo-, Locus- en Nebula Award.
American Gods is een magische, realistische vertelling over Shadow, een dertiger die na drie jaar vervroegd vrijkomt uit de gevangenis. Hij vertrekt naar huis om zijn geliefde Laura te begraven, welke kort daarvoor is omgekomen bij een auto-ongeluk. Onderweg in het vliegtuig ontmoet hij Wednesday, een mysterieuze man die bizar veel lijkt te weten over Shadow. Shadow wordt overtuigd om voor hem te gaan werken als zijn assistent en nadat hij gepast afscheid heeft genomen van Laura, vertrekken ze samen op een roadtrip door Amerika. Wednesday blijkt een van de grootste Oude Goden te zijn, en samen met Shadow zoekt hij andere Oude Goden op om zich te verenigen tegen hun gemeenschappelijke bedreiging: De opkomende Nieuwe Goden, zoals Technologie en Media dreigen de Oude Goden in vergetelheid te brengen. Shadow ontmoet spectaculaire goden uit verschillende religies en mythologieën, zoals Czernobog, Easter, Kali en Loki. Tussen de ontmoetingen bouwt Shadow een stukje van zijn leven op in Lakeside, een klein dorpje aan een meer waar zich ook een mysterie ontrafelt, naarmate hij meer contact met de dorpsbewoners krijgt en leert van de verschillende goden. Met de tijd die verstrijkt raakt Shadow meer betrokken in een oorlog van Oude en Nieuwe Goden, waarin hij niet alleen zijn eigen rol ontdekt, maar ook leert zijn ogen te openen naar zichzelf. Met zijn verworven kennis heeft Shadow de macht om de oorlog te veranderen, maar de vraag is of hij bereid is te accepteren wie hij is en kan inzien wat de echte belangen van Wednesday zijn?
Het verhaal speelt zich af in de echte wereld, namelijk in delen van Amerika, en in stukken die ik zou omschrijven als een magische dimensie, waarin tijd en locatie geen samenhang heeft. Gaiman gebruikt deze plekken veelal voor een magische gebeurtenis: een bijeenkomst van goden, een mysterieuze buffel god die Shadow de weg wijst, een magische uitvlucht bij een achtervolging of in de spannende slotfase waar zich een goden slagveld ontwikkelt. Dit decor is een prachtige verrijking van het magische element. Amerika is een goed gekozen setting voor het thema van het verhaal: het land staat bekend om zijn vele culturen, religies en immigranten. Er werden niet een, maar meerdere goden naar het land gebracht. In de huidige tijd waarin de mens het vooral belangrijk vindt om zichzelf te ontwikkelen, zie je meer verlies van het geloof, terwijl er meer belang wordt gehecht aan middelen zoals technologie en sociale media. Nu ben ik zelf niet zo bekend in Amerika, maar gelukkig besteed Gaiman niet teveel aandacht aan de specifieke locaties, waardoor ik me niet verloren voelde. Hetgeen voor mij vooral Amerikaans aanvoelde waren de overnachtingen in motels, de hamburgers en eindeloze wegen. Overigens had dit verhaal zich ook prima ergens kunnen afspelen; dit thema speelt evengoed bij ons in Europese landen.
Het verhaal is opgedeeld in vier delen en telt in totaal 20 hoofdstukken. Het wordt wat traag verteld en komt daardoor moeizaam op gang, maar door de bijzondere personages en ijzersterke dialogen blijft het toch interessant. Gaiman vertelt je maar weinig over Shadow, de eerste indruk is een rustig en niet heel bijzonder persoon. Door zijn houding, waarin hij dat wat op zijn pad komt besluit te accepteren zoals het is, raak je wel heel benieuwd naar de situaties waarin hij kan belanden. Je leert hem waarderen door de keuzes die hij maakt (zo won hij mij voor zich op het moment hij besloot een damwedstrijd met Czernobog aan te gaan) en de onthullingen over zijn werkelijke rol waarvoor hij zijn straf uitzat. Ook de andere personages beschrijft Gaiman niet heel uitvoerig. Veelal beschrijft hij een paar karakteristieke kenmerken, maar is het aan de lezer om verdere invulling te geven. Voor mij als lezer werkte dat heel goed; ik zie het beeld van een god voor iedereen als iets persoonlijks en de lezer kan zo zijn eigen magie laten werken. De dialogen brengen elke god tot leven, zeker de lezers die al kennis hebben over religie en mythologie hebben aan enkele zinnen voldoende om te door te hebben welke god zich presenteert. Gaiman is niet vies van een beetje vuil taalgebruik (enkele mooie voorbeelden zijn: “jij zit zo vol met shit dat het een wonder is dat je ogen niet bruin worden” en “smaakt als de pis van een dronken suikerpatiënt”) en laat zijn goden graag met elkaar bekvechten als de situatie zich daarvoor leent.
Behalve twintig hoofdstukken zijn er ook een aantal intermezzo’s waarin je leert hoe sommige goden naar Amerika zijn gekomen. Hoewel deze korte verhalen soms meer body geven aan de goden en een rustpunt brengen in het lopende verhaal, komt het elke keer wat traag op gang, waardoor ik mezelf erop betrapte niet altijd zin had eraan te beginnen. Deze intermezzo’s zijn interessant, maar niet persé noodzakelijk voor het lopende verhaal.
Het lopende verhaal is geschreven in personaal perspectief in onvoltooid verleden tijd, waar de intermezzo’s (die zich juist meer in het verleden afspelen!) in tegenwoordige tijd zijn geschreven. Ik ben benieuwd wat Gaiman’s redenen hiervoor zijn. Met de vele vraagstukken en toch ook wel actiemomenten zou het ook prima leesbaar zijn in een geschreven tegenwoordige tijd. Ik denk zelfs dat het iets van de traagheid van het verhaal eruit haalt.
Als laatste punt wil ik graag nog ingaan op de conflicten waar Neil Gaiman zijn wereld en personages mee opgezadeld heeft. Het plot leent zich voor een klassiek conflict dat we allemaal kennen: Twee groepen (de Oude Goden en de Nieuwe Goden) vechten in het belang van hun voortbestaan en raken daardoor verwikkeld in een oorlog. Het hoofdpersonage raakt betrokken en wordt hierin een sleutelfiguur. Neil Gaiman laat dit plot slagen, omdat de lezer vanaf het begin maar weinig informatie gevoerd krijgt. De auteur geeft je net voldoende, zodat je wilt blijven lezen tot je de situatie volledig doorhebt. En juist op dat moment haalt Gaiman je onderuit door het verhaal een andere richting uit te laten gaan. Daar gaat je innerlijke triomf, natuurlijk wil je dan weten hoe het eindigt. Maar hoe geslaagd dit plot ook uitgewerkt is, het verhaal slaat pas echt aan als je de pijn en worsteling van de personages kan voelen. Gaiman verrast de lezer door frustratie en onbegrip op te roepen wanneer Shadow zich loyaal aan zijn overleden vrouw toont, juist op het moment haar verraad de enige reden van zijn terugkeer vernietigt, zo doeltreffend als een mokerslag van Mjölnir. Wat houdt Gaiman achter? Tijdens het verhaal wil Shadow duidelijk iets goed maken met zijn vrouw. Hij ontdekt daardoor een groot gebrek bij zichzelf en krijgt de keuze de confrontatie aan te gaan. De confrontatie brengt hem tot het laagste dieptepunt. Als lezer voel je de band om je borst strakker worden met elke bladzijde die je omslaat en je betrapt jezelf erop dat je vurig hoopt dat hij zal winnen. Misschien dat Gaiman daarmee het werkelijke einde al schreef, de afloop van de oorlog volgt als een logische invulling en kers op de taart.
American Gods is een magisch, realistisch verhaal dat je op meerdere vlakken boeit. Het thema is nog steeds actueel en neemt in de toekomst mogelijk alleen maar grotere vormen aan. Neil Gaiman is geslaagd in spectaculaire personages neer te zetten met ijzersterke dialogen. Ondanks het verhaal soms wat traag loopt, blijf je je afvragen waar het naartoe gaat. De zinnen zijn niet moeilijk geschreven, maar het verhaal eist wel de aandacht, omdat Gaiman je maar mondjesmaat informatie toespeelt. Gelukkig volg je Shadow ook in het dorpje Lakeside, waar je als lezer even op adem denkt te kunnen komen. Maar zak niet te ver achterover, want op het einde zul je ook hier een aantal puzzelstukjes plaatsen! Aan het slot voel je je door het eindeloze puzzelen moe, maar zeker voldaan. Enige voorkennis van religie en mythologie zal je de diepere lagen sneller doen begrijpen. American Gods is een boek dat je opnieuw kunt lezen en nieuwe verbazing brengt.
